زندگی نامه ملک اشعرای بهار

بهار در خانواده‌ای به دنیا آمد که به صبوری معروف بود. این نام را پدر بهار، محمد کاظم ملک الشعراء صبوری، به عنوان تخلص شعری خویش برگزیده بود و انتخاب آن به پیوند با احمد صبور باز می‌گشت، پیوندی که در خانوادة پدر بهار افتخاری بشمار می‌آمد. صبور از‌کاشان بود و ساکن آنجا؛ شاعری خوش سخن و قصیده‌سرائی پر توان که عباس میرزا، پسر فتحعلیشاه قاجار، وی را سخت عزیز می‌داشت.پدر محمد‌‌‌‌‌ کاظم،‌ به علتی که دانسته نیست، دل از کاشان بر‌کنده و به خراسان رفته بود. پدر بهار در مشهد به دنیا آمد و بهار نیز؛ اما پیوند با کاشان و پیوند با صبور هرگز فراموش نشد.خانوادة صبوری دقیقاً چه پیوندی با میرزا احمد صبور داشته است؟ فقط می‌دانیم که او جد بزرگ این خانواده است.میرزا احمد صبور در 1228 قمری، در طی جنگهای ایران و روس، در عهد فتحعلیشاه قاجار شهید شد؛ و بنا به کتاب مرآة القاسان، از او یک پسر به نام محمد باز‌ماند. محمد دو پسر داشت:
　یکی احمد و یکی زین‌العابدین حکیمباشی، از شاگردان دکتر تولوزان، طبیب ناصر‌‌الدین شاه. از احمد یک پسر به نام باقر و از زین‌العابدین نیز یک پسر به نام حسینقلی باز‌ماند. اینان تا اواخر عصر ناصری، تا زمان تألیف مرآة القاسان، می‌زیستند. این کتاب در سال 1228 شمسی، برابر 1266 قمری، تألیف یافته است.اما بهار در شرح زندگی خود و خانوادة خویش می‌نویسد که نام پدرش محمد کاظم، متخلص به صبوری بود، که در سال 1255 قمری به دنیا آمد، یعنی تنها بیست و هفت سال پس از مرگ صبور. پدر او محمد باقر و پدر محمد باقر عبدالقدیر خاراباف کاشی بود.از سویی سه نسل پسری صبور را یکی پس از دیگری، ‌و از سوی دیگر، سه نسل پدری بهار را یاد کردیم و این هر دو گروه همزمان می‌زیسته‌اند، ولی نام مشترکی ندارند، و در چنین فاصلة کوتاهی امکان آن نیست که گمان کنیم گروه دوم پس از گروه اول قرار دارد و عبدالقدیر نسل چهارم بعد از صبور بوده است. بدین ترتیب، خاندان پدری بهار نمی‌تواند از نسل پسری احمد صبور باشد. ولی در این خانواده، چنان که آمد، همه به این پیوند، نیک باور داشتند و تذکره نویسان نیز بدان اشاره‌ها کرده‌اند. بهار در اشعار خود بدان افتخار ورزیده و پدرش تخلص صبوری را در پی همین پیوند بر‌گزیده است.پس، به ناچار، اگر خطایی در بر‌شمردن نسل‌ها نشده باشد، این پیوند از طریق دختر احمد صبور بوده است، که او را محتملا به عبدالقدیر خاراباف کاشی، یا به احتمالی بس بعید، به فرزند او محمد باقر، به زنی داده بوده‌اند. محتملا، عبدالقدیر دم و دستگاهی داشته، در بازار کاشان کارگاه خارا بافی برپا کرده و متعین بوده است. این که از دختر صبور یادی در مرآة القاسان نرفته، بدان روی است که مؤلف اصولا ذکری از نسل دختری هیچ‌کس نکرده است.اما ماجرای افتخار به داشتن پیوند با صبور کاشانی فقط بدان سبب نیست که صبور شاعری سخنور و سرداری دلاور بوده است. این داستانی است دراز که به دانستنش می‌ارزد:بهار، صبوری پدر بهار و عبدالرحیم کلانتر ضرابی، مؤلف مرآة القاسان، 　همه به اجداد واحد کهنتری فخر کرده‌اند، که از آن جمله است امیر غیاث الدین نامی‌که در عهد شاه عباس دوم صفوی، پس از خدمتهای بسیار در نبردهای زمان و همراهی با شاه در تسخیر ایالت قندهار، به کاشان آمد، در آن جا مقیم گردید، و فرزندان او، با القابی چون امیر و ضرابی، با شهرت و مکنت در همان جا بسر بردند و به حکومت پرداختند.این امیر غیاث‌الدین پنج نسل پیش از میرزا احمد صبور می‌زیسته و سر سلسلة خاندان ضرابی در کاشان بوده است.نیاکان امیرغیاث‌الدین نیز همه از امیران دلاور و کرد بودند که بر سرزمینی از غرب خوی، در آذربایجان غربی، تا کوهستانهای دیار بکر، بر ایل دنبلی، از ایلات کرد، ریاست و خانی می‌کردند. امیران این خاندان در همة عصر صفوی، از همان زمان شاه اسمعیل، مشاغلی عمده در امور سپاهی و کشوری بر عهده داشتند.از جمله، امیر سلیمان خان دنبلی، پسر خالة شاه اسمعیل، به همراه وی در جنگ چالدران شرکت داشت.بر شمردن نسلهای این خاندان به همین جا ختم نمی‌شود و آنان را به برمکی ‌ها و از آن پیشتر، به خسرو انوشیروان رسانید‌ه‌اند. ولی حقیقت این است که پیوند شماری ‌هایی که در زمان ما به پیش از عصر صفویه می‌رسید، چندان قابل اعتماد نیست و نباید، بدون تردید و تحقیقی، به دیدة قبول بدانها نگریست.بگذریم! آقا محمد ضرابی، معاصر نادر شاه (1160-1148) و اوایل زندیه (1290-1162)، از نوادگان غیاث الدین بود و پنج پسر داشت. یکی از آنان، میرزا محمد علی خان، وزیر لطفعلی‌خان زند شد و دیگری، فتحعلی‌خان صبا، ملک الشعراء دربار فتحعلیشاه قاجار گشت.از میرزا محمد علی‌خان چهار پسر پدید آمد که نخستین آنان میرزا احمد، متخلص به صبور، بود. او در خط و انشاء و در نظم و نثر پایه‌ای عالی یافت و در دیوان عباس میرزا قاجار به کار دبیری مشغول شد و از ندمای مجلس وی بشمار می‌آمد. وجود این همه موفقیت او را محسود دیگران می‌ساخت، تا آنجا که کار دبیری عباس میرزا را رها کرد و به رزم «کفار روس»رفت. در این مقام، منصب سرهنگی فوج بهادران را یافت که از نومسلمانان روس تشکیل شده بود. عبدالرزاق دنبلی در نگارستان دارا می‌گوید که او در غزوة ارکوان طالش، به هنگام شکست لشگر اسلام و رفتن همقدمان، درنگ‌ کرد و در میان جنگل، در حملات روسیه، شهید شد و مدفنش در طالش است.از وجود دیوان اشعارش نیز سخن گفته‌اند. نویسندة مجمع الفصحا می‌گوید دیوان صبور را در نزد پسرش محمد دیده است و از « نتایج طبعش پیدا است که قدرتی کامل داشته». صاحب نگارستان‌دارا، اشعار او را پنج هزار بیت می‌داند. ظاهراً آخرین کسی که از دیوان صبور سخن گفته است، خود بهار است که در مقدمة گلشن صبا، چاپ کوهی کرمانی، می‌نویسد: «دیوان شعر میرزا احمد صبور به نظر حقیر رسید، قریب چهار هزار شعر بود.» متأسفانه، دیوان او در دست خانوادة بهار نیست و از سرنوشت آن بی‌خبریم. محتملا، این دستنویس، در کنار دیگر کتابهای صبوری، در آتش گرفتن خانة پدری بهار در مشهد که حدود پنجاه سال پیش اتفاق افتاد، سوخت و از میان رفت. اما در تذکره های اشعاری از او نقل شده است که بیشتر قصیده است.از جمله:باز از دم جان بخش صبا صفحة غبرا شد تازه تر از ساحت این گلشن خضرا
گوئی که به بر‌کرده زمین خلعت اکسون گوئی که بپوشیده جهان کسوت دیبا
بیزد به جهان باد همه عنبر اشهب ریزد به زمین ابر همه لؤ لؤ لا لا
چون روی بتان، رهزن دین لالة سوری چون چشم نگار، آفت جان نرگس شهلا
آراسته روی، چمن از سبزه بدان سان کز باغ جنان برده گرو عرصة دنیا
مانا که جبین سوده به خاک در خاقان کاید همه دم باد بهاری فرح افزا....یا:چیست آن دریای نورانی که عقلش گوهر است
رشحه‌ای ز امواج فیضش صد چو بحر اخضر است
فیض آن بی منتها و جود آن بی غایت است لطف آن شادی فزا و طبع آن جان پرور است
گاه جودش، نوح را بر کوه جودی رهنما است گاه لطفش، خضر را بر آب حیوان رهبر است
غرقة دریا نه جز زهر فنا نکوشد، ولیک
هرغریقی را در آن، شهد بقا در ساغر است
صد هزاران ماهی سیمین بر و زرین پشیز اندر آن بینی که شان از ماه انور پیکر است
از نم فیضش هزاران لاله و گل بردمید کاین سپهر نیلگون ز آنها یکی نیلوفر است
قطره ها گاه تلاطم زان به روی چرخ ریخت
کاندر او این زیور و زیب از نجوم و اختر است
زنده روح کائنات از طبع روح افزای آن راست همچون جسم از جان و عرض از جوهر است
گوهر هستی چرا بخشد جهان را رایگان زان که دریای وجود احمدی را گوهر است
یا:
شکنج دام بلا گیسوی معنبر او ست که جان زنده دلان پای بست چنبر او ست
کشیده نرگس مستش ز عشوه خنجر ناز کجا روم که جهانی شهید خنجر او ست
همیشه بر سر خشم است، چون کند، یا رب! کسی که مایل جنگ و ستیز دلبر او ست
هزار کین به منش گر بود، ننالم، از آنک به مهر شاه ولایت سرشته گوهر او ست.....
از پسر و خاندان پسری صبور، تا جایی که خبر داریم، شاعری نام‌آور بر نخاست، اما ذوق و استعدادی که در وجود او بود گویا به خاندان دختری وی رسید. این استعداد در محیط کسب و کار بازار کاشان و مشهد چندی از شکفتن فرو ماند. نوه یا (به احتمال بعید) داماد صبور، محمد باقر، جذب کار و حرفة پدرش، عبدالقدیر خارا باف گشت، و چون از کاشان به خراسان رخت کشید، 　به کار قناویز بافی پرداخت و پارچه های ابریشمین نیکو روانة بازارهای داخلی و خارجی کرد و ریاست صنف حریر بافان مشهد را یافت. اما محمد کاظم، سومین پسر او، به حرفة پدر علاقه‌ای نشان نداد و سرگرم فرا‌گرفتن دانش روزگار خود شد و به شعر روی آورد، تا سر انجام به مقام شامخ ملک الشعرائی دربار آستان قدس رضوی رسید و سرآمد شاعران زمان خود شد. پس از درگذشت محمود خان ملک‌الشعراء صبا که ملک الشعراء دربار ناصرالدین شاه و نوة فتحعلیخان صبا، بود، از محمد کاظم صبوری خواستند تا سمت ملک الشعرایی دربار ناصرالدین شاه را بپذیرد، ولی صبوری روی بر تافت و افتخار ملک الشعرایی آستان رضوی را بر ملک الشعرایی دربار ناصری ترجیح داد.صبوری که از میان سبک های شعر فارسی سر انجام به سبک خراسانی روی آورده بود، در ساختن قصیده و غزل استادی بسیاری از خود نشان داد، و در قصیده سرائی بیشتر پیرو سبک امیر معزی بود.او، نخستین بار، در روز عید فطر سال 1284 قمری، در سنی حدود بیست و هشت سالگی، به فراز سرودن قصیدة مرسوم عید در حضور والی خراسان و نایب التولیة آستان قدس پرداخت، و ده سال بعد فرمان ملک الشعرائی خود را که از سوی ناصرالدین شاه صدور یافته بود، دریافت داشت و از مزایای آن فرمان که مبلغ «چهل و چهار تومان نقد و مقدار بیست خروار جنس در ازاء مواجب» بود، همه ساله بهره مند شد.
با بیتی چند از آغاز یکی از قصاید او در وصف بهار آشنا شویم:
صبحدم باد صبا با نفس غالیه بار آمد و نامه‌ای آوردزفرخنده بهار
نامه‌ای، بخ بخ، کز خط عبیر آمیزش شد هوا غالیه افشان و صبا غالیه بار
نامه‌ای روح فزا چون دم جان بخش مسیح نامه‌ای نافه‌ گشا چون خم‌گیسوی نگار
نامه‌ای حرف به حرفش شده از روح رقم نامه‌ای سطر به سطرش شده از راح نگار
صاحب نامه همان صاحب رنگین رخ دوست
کاتب نامه همان کاتب‌ مشکین خط یار
غرض، آن نامه بیاورد و در اسپرد به رعد تا خطیب‌آسا خواند به همه اهل دیار
رعد بوسید مر آن نامه و بگشودش مهر
ریخت زان، خرمن خرمن، به زمین مشک تتار
سپس از حمد خدا، خواند به آواز بلند راست چو نان که بپیچد صدا در کهسار
کایها الناس! بدانید سراسر که منم نزهت روضة رضوان و مرا نام بهار....
و این بهاریه‌ای است بلند و سخت زیبا که در دیوان وی به طبع رسیده است.و با غزلی از او:سوی ما دیگر به ناز آن دلنواز آید، نیاید
عمر بود و رفت، عمر رفته باز آید، نیاید
در عراق آمد دلم، کامی‌نجست از وصل جانان
ماه عالمتاب من جز از حجاز آید، نیاید
نشکفد دل تا نبیند از دهانش یک تبسم
یا رب از باغ مراد این غنچه باز آید، نیاید
هر که از سر دهانش یافت رمزی، بست لب را
این حدیث اندر زبان اهل راز آید، نیاید
آنچنان کز نشئة می، ‌قامت آن سرو بالا،
سرو از باد صبا در اهتزاز آید، نیاید
هر که محراب دو ابروی تو دید، ای قبلة جان،
سوی مسجد دیگر از بهر نماز آید، نیاید
گر نهد عطار اندر طبله، تار طرة تو
با عبیر و عنبرش دیگر نیاز آید، نیاید
مطرب ار در پردة عشاق ننوازد نوایی
خاطره افسرده در سوز و گداز آید، نیاید
صبر را با عاشقی آمیزشی نبود صبوری
آبگینه هیچ گه با سنگ ساز آید، نیاید
صبوری تازه شصت و یکی دو سال به حساب شمسی و شصت و سه سال به حساب قمری از عمرش گذشته بود
که در وبای سال 1322 قمری در مشهد در گذشت. او دو بار ازدواج ‌کرد. همسر نخستین بزودی در گذشت و از او فرزندی بر جای نماند. همسر دوم او از خاندانی گرجی بود، از معاریف خاندانهای مسیحی گرجستان، که دو تن از ایشان در طی جنگهای ایران و روسیه، از سرزمین خود جدا مانده، به ایران افتاده و اسلام پذیرفته بودند.این دو سهراب و افراسیاب نام داشتند. سهراب که برادر بزرگتر بود، در دربار فتحعلیشاه ترقی کرد. نقدینة شاه و صرف جیب او به وی محول بود و بدین روی، سهراب خان نقدی خوانده می‌شد و خاندان نقدی از نسل اویند.برادر کوچکتر، افراسیاب خان، نه تنها اسلام پذیرفت، بلکه تعصبی در کار دین آشکار کرد، و از خدمات دولتی روی بر تافت و به کار تجارت پرداخت و پسرش، عباسقلی، نیز تاجر شد.مادر بهار دختر این عباسقلی تاجر بود که در تهران متولد شده، و بعد‌ها با خانواده‌اش به مشهد آمده بود. بهار دریکی از سرنوشت نامه های خود در رابطه با تبار و شخصیت خانوادگی پدر و مادر خودمی نویسد:
«پدرم و مادرم از هر جهت به یکدیگر شبیه بودند. از حیث تعصب و بستگی به دیانت، ایمان و تقوی اختلاف سلیقه در میان آنان نبود. هر دو از حیث خانواده و معشیت خانوادگی در یک ردیف بودند یکی را مزیتی بر دیگری نبود. نزاع و ماجراهای بین الزوجین هیچ وقت به وقوع نپیوست. هرگز از یکدیگر ناراضی دیده نشدند. نصایحی که مادرم و پدرم در کودکی، هر یک جدا جدا، به من کرده‌اند، همه در یک ردیف و شبیه به هم و در معنی از یک سنخ بوده است؛ و از این قسمت هم می‌توان پی برد که اخلاق آن دو تن کاملاً به هم شبیه بوده و تفاوت فکری و مغایرت عقیدتی نداشته‌اند.» مادر بهار در سال 1326 قمری بدرود زندگی گفت.از این ازدواج چهار فرزند برجای ماند که بزرگترین ایشان، محمد تقی بهار بود. دومین فرزند عذرا نام داشت و او را ملک‌زاده خانم می‌خواندند و در جوانی به بیماری سل در گذشت. از او دختری به نام پوران بازمانده است. سومین فرزند محمد ملک‌زاده بود. مردی مهربان، بلند قامت و زیبا
، آراسته به ادب و وارسته و درستکار که سالهای سال در وزارت معارف و فرهنگ قدیم که بعدها چند وزارت خانه از آن پدید آمد، ریاست فرهنگ استانهای گونه‌گون را به عهده داشت. هم او بود که بی توقعی و با همة عشق و ارادت به طبع دیوان پدر و برادر خود پرداخت. روانش انوشه باد، یادش جاوید. از او فرزندی به نام شکوفه باز مانده است.چهارمین فرزند موسی بود. مردی لطیف، شعر شناس، منزوی و شوخ طبع که سالهای درازی را در مجلس شورای ملی به خدمت مشغول بود. از او فرزندی به نام شاهرخ باز مانده است.محمد تقی بهار در مشهد، در همان سنین کم، ازدواج کرد و صاحب فرزندی نیز شد. اما مادر و فرزند هر دو به درود حیات گفتند و او تا به تهران نیامد، دیگر ازدواج نکرد. در تهران با معتصم‌السلطنه فرخ دوستی داشت. فرخ همسری از خاندان دولتشاهی‌های کرمانشاه گرفته بود: منیژه فرزند صفدر میرزا قاجار. او بهار را از وجود دختری دیگر در این خانواده، به نام سودابه، خبر کرد. خود گفتگوها را به انجام رسانید و سودابه به همسری بهار در آمد. بهار بقیة عمر را با همین همسر‌ بسر برد.از این ازدواج شش فرزند بر جای ماند که به ترتیب هوشنگ، ماه ملک، ملکدخت، پروانه، مهرداد و چهرزاد نام گرفتند.
از پیوند فرزندان بهار شانزده نوه نیز مانده است، اما دریغ که از این خیل فرزندان و نوگان هیچ شاعری بلند پایه بر نخاسته است، گویی که بخوشید سر چشمه‌های قدیم!
بهار، از کودکی تا پایان عمر
بهار در دوازدهم ربیع‌الاول سال 1304 قمری، برابر با بیستم آذر ماه 1265 شمسی، در مشهد زاده شد. او ازیادهای دوران کودکی خویش چنین یاد می کند:
« از کودکی به گل و نقاشی میل مفرطی داشتم، پدرم گلباز بود و من گلچین. یک بار به جرم چیدن یک بوتة کوچک از زمین، در همان ایام بچگی
، از پدرم کتک خوردم و بعد از آن دست به گل نمی‌زدم . بهترین تعارفی که مرا در اوان صباوت خشنود و شاد مینمود، گل بود. خاله‌ای داشتم که در خانة آنها گل یاس و گل زنبق بسیار بود. او گاهی از آنها چیده برای من می‌آورد و گاهی که من [به خانة آنان] می‌رفتم، از آن گلها به من می‌داد. من آن زن را خالة گلدار نام نهاده بودم......در نقاشی ذوق مفرطی داشتم. کتابهائی که دارای تصاویر بود، یگانه مونس من بود و غالب اوقات آنها را، بدون فهم عبارت، ورق زده، از دیدن تصاویرشان خوشوقت می‌شدم. رفته رفته، این مطالعات پی در پی باعث شد که خود قلم برگرفته، در پشت کتب و روی صفحات کاغذ، حتی روی اوراق قیمتی پدرم و هرچه بدست می‌افتاد، نقاشی می‌کردم.....به یاد دارم روزی سر محبرة پدرم رفتم. خانه خالی بود. قلم و دوات را برداشته، صفحة کاغذ بزرگی را که طوماروار لوله شده بود، باز کردم. مهر بزرگی به کاغذ خورده بود. مدتی روی خطوط آن مهر را قلم بردم و کپیة آن را برداشتم. سپس در حواشی آن چند شکل اسب و آدم کشیدم، و خلاصه آن صفحة بزرگ را بکلی خراب کردم.ناگاه مادرم درآمد، فریادی به من زد، آن را از من گرفت و با عجلة تمام لوله کرده، در صندوق نهاد و در آن را قفل زد. بعدها که بزرگتر شدم، مادرم گفت: می‌دانی که آن روز چه کردی؟
گفتم: چه بوده است؟
گفت: آن کاغذ فرمان منصب و مواجب پدرت بود و آن مهر ناصرالدین شاه بود که تو روی آن را سیاه کردی.من از این‌کار بی اندازه نادم شدم، چه یقین کردم که دیگر پدرم لقب و مواجب نخواهد داشت. اتفاقاً، هیچ‌گاه احتیاجی به ارائه آن فرمان ملوکانه نیفتاد و رفته رفته وحشت من زایل گشت.بعدها جوهرهای رنگارنگ خریداری کرده، تصاویر شاهنامه و نظامی ‌و غیره را رنگ می‌کردم. این وقت هفت ساله بودم و شاهنامه را بخوبی می‌خواندم و می‌فهمیدم و تصاویر مزبور را از روی تناسب اشعار رنگ می‌کردم.به یاد دارم که علمها را زرد و سرخ و بنفش می‌نمودم. شمشیرها را بنفش می‌کردم، خیمه و خرگاه رستم را سبز و رخش رستم را گلگون می‌کردم. در هفت گنبد نظامی، گنبدها را همرنگ اصل افسانه که نظامی‌گفته است، رنگ می‌نمودم.....از همان اوان کودکی، از باغ و کوه خیلی محظوظ می‌شدم. جمعه ها دایی‌های من، مرا به کوهسار مشهد که به کوه سنگی و کوه خلج و کوه سنگتراش‌ها معروف است، همراه می‌بردند. آنها پیاده بودند، و اوایل که من چهار یا پنج ساله بودم، مرا به دوش نهاده، می‌بردند، و از سن شش و هفت به بعد، با آنها پیاده راه می‌پیمودم. از دیدن گلهایی که در دامنة کوه و خود کوه روئیده بود، از قبیل لاله‌های پاکوتاه پررنگ و شقایق که ما آن را « لاله دخترو» می‌گفتیم و نوعی گل قرمز ریز که بر بوته‌های کوتاه خار می‌شکفت، بغایت شکفته خاطر و شاد می‌شدم. از گنجشک آمخته و کبوتر خوشم می‌آمد.....از سن چهار سالگی مرا به مکتب سپردند. معلم من زن عمویم بود که در محلة خود ما منزل داشت و در آن مکتب یک دختر، صغری نام، هم سن من بود و با من درس می‌خواند. من قرآن را نزد زن عمویم خواندم و وقتی که در سن شش سالگی به مکتب مردانه رفتم، فارسی و قرآن را بخوبی می‌خواندم
. در هفت سالگی شاهنامه را نزد پدرم در ایام تعطیل می‌خواندم و معانی مشکلة آن را پدرم به من می‌فهمانید و این کتاب به طبع و ذوق من در فارسی و لغت و تاریخ ایران کمک بی نظیری کرد که هیچ وقت فوائد آن را از خاطر نمی‌توانم برد؛ من‌جمله، بعد از یک دوره خواندن شاهنامه، توانستم در همان کودکی به همان بحر شاهنامه شعر بگویم و مورد تمجید پدرم واقع شوم.

.... من از هفت سالگی به شعر گفتن مشغول شدم. یکی خواندن شاهنامه، دیگر خواندن کتاب صد کلمه، از آثار نظمی‌رشید وطواط، در مکتب، تحریک قریحة شعری مرا باعث آمد. شعر اولم این بود که گفته و به حاشیة شاهنامه نوشته بودم. پدرم بدید و ده پول سیاه به من جایزه داد:تهمتن بپوشید ببر بیان بیامد به میدان چو شیر ژیان بعد، در ایامی‌که عید نوروز در پنجم ماه شوال واقع شده بود، گفتم:عید نوروز آمد و ماه‌مبارک شد تمام
موسم شادی و عیش آمد ز بهر‌خاص و عام

پدرم مرا تحسین‌کرد و انعامی‌داد. از ‌این به بعد، که بین سال هفتم و دهم سنین صباوت من بود، در مکتب با شاگردان و رفقا جسته جسته شعر میگفتم و بعضی را هجا کرده، جهت بعضی غزل می‌سرودم، و غالباً معلم پیری که با شلاق سیم پیچیده‌اش ما را بی‌پروا کتک می‌زد، مورد شوخیهای شعری من قرار می‌گرفت...ده ساله بودم‌که به همراه پدر و مادر و یک خواهر شش ساله و برادر ‌دو ساله به سفر‌کربلا و نجف رهسپار شدیم. من و خواهرم در‌یکتای‌کجاوه بودیم و یکی از‌دائیهایم در‌تای دیگر‌کجاوه، و ‌غالباً من خواهرم را اذیت 　می‌کردم و فریادش بلند می‌شد و در میان ‌آن قافلة پر‌طول و ‌عرض‌که قاطرها با کجاوه‌ها در ‌قفای یابوی پیشاهنگ، صحاری و گردنه‌ها را می‌پیمودند، پدرم صدای دخترک را شنیده، در ‌منزل‌که ‌پیاده می‌شدیم، مرا مختصری تنبیه می‌نمود و همین‌که خواهرم خود را دارای چنان حامی‌بیدار و مواظبی می‌یافت، مرا اذیت می‌کرد و بعد بنای داد و فریاد را می‌گذاشت.در پای‌کوه بیستون منزل‌کردیم. 　در ‌آن رباطی‌که، هم اکنون نیز، به همان‌حال سر پا ایستاده و عهد شاه عباسی را به نظر‌می‌آورد. شب پدرم در ‌اطاق سیگار می‌پیچید، من و مادرم در غرفه نشسته بودیم. ناگاه عقرب سیاه درشتی از روی دست من و صورت برادرم که شیر می‌خورد و زانوی مادرم عبور کرد و آسیبی نرسانید. عقرب را کشتند و من به شوخی این شعر را گفتم:به بیستون چو رسیدم یه عقربی دیدم
اگر غلط نکنم، از لیفند فرهاد است.لیفند همان لیفه است‌که چین‌های کمر ‌شلوار بند باشد. 　خراسانی‌ها غالباً لغاتی را که آخرش مفتوح است و هاء غیر ملفوظ دارد، به اضافة نون و دال تلفظ می‌کنند. چنان‌که یخه را یخند‌، لیفه را لیفند، و کیسه را کیسند می‌گویند. و این قاعده سماعی است نه قیاسی، زیرا بچه را بچند و ننه را ننند نمی‌گویند. مراد از شعر این است که عقرب مذکور ظاهراً از جانوران لیفة تنبان فرهاد بود که داستان عشق بازی او با شیرین، معشوقه و زوجة پرویز، در‌کوه بیستون و حجاری او در‌آن‌کوه معروف است. پدرم این شعر را حفظ کرده، در‌محافل‌خاص، رفقای‌خود را با قرائت آن می‌خندانید و‌گاهی این شوخیها به من بر‌می‌خورد. هر‌چند این اولین شعر ‌من نبود و آن را بخوبی گفته بودم، معذالک شعر مزبور ‌اولین شعر ‌من‌ شمرده شد و خراسانیان آن را به این عنوان یاد‌کردند... .من در نقاشی و شعر ‌ذوق خوبی بخرج می‌دادم. پدرم هم تا سن پانزده سالگی من در قسمت شاعری من سعی زیادی بخرج می‌داد. بعد یکمرتبه خیالاتش عوض شد، زیرا تغییر اوضاع ایران بعد از‌ مرگ ناصرالدین شاه و در عهد مظفرالدین شاه طوری محسوس بود‌که پدرم می‌گفت قهراً اوضاع دربار و دولت عوض شده، کسی ‌من بعد به شعر و شاعران اعتنا نخواهد‌کرد و ‌علم و فضل را رونق و جمالی نخواهد ماند و اهل این حرفت گرسنه و بیکار و از لذات حیات و سعادت زندگی مهجور‌خواهند ماند.این خیال در ‌مغز پدرم چنان قوت گرفت‌که مرا از شعر‌گفتن تقریباً منع کرد و اصرار داشت‌که به تجارت بپردازم و بدین خیال مرا در اوان بلوغ داماد کرد ... .تلون فکری پدرم و حالت عصبانی وی زیاد می‌شد، به حدی‌که یکمرتبه مرا از رفتن به مدرسه بازداشت و به دکان بلورفروشی که دایی من صاحب آن بود، به شراکت‌گذاشت و مرا به وی سپرد.در همین اوقات پدرم وفات یافت و بعد از فوت پدرم، یکمرتبه زندگی من عوض شد. چنان‌که خواهم گفت.من اصول ادبیات ‌را در نزد پدرم آموخته بودم. به هنگام مرگ وی هیجده سال‌داشتم. در این وقت تحصیلات خود را در نزد ادیب نیشابوری‌که از ادبا و شعرای مشهور مشهد بود، دنبال‌کردم و مقدمات عربی و اصول کامل ادبیات فارسی را نخست در پیش پدر و سپس در مدرسة نواب در‌خدمت اساتید آن فن تکمیل نمودم و خلاصه می‌توانم بگویم که تحصیلات من از هیجده سالگی، بعد از مرگ پدرم شروع شد.» بهار آرزو داشت تا بتواند به تحصیلاتی بیش از اینها دست یابد: به فرنگ رود، زبان فرنگی بیاموزد و در ‌رشته‌ای از علوم تخصصی بدست آورد:

«

لقمان حکیم

لقمان حکیم